Düşünce Deneyleri, bir teoriyi fiziksel laboratuvar ortamına ihtiyaç duymadan test etmenin en pratik yoludur. Çoğu zaman imkânsız durumları keşfetmemizi ve sonuçlarını tahmin etmemizi sağlar. Düşünce deneylerinde uzmanlaşmak, zor sorularla yüzleşerek zihnimizi geliştirmemize yardımcı olur.
Düşünce deneyinin en basit örneklerinden biri, “Berber Paradoksudur”. Buna göre, küçük bir köyde sadece bir berber var ve bu berber, kendini tıraş edemeyen herkesi tıraş ediyor. Peki berberi kim tıraş edecek? Bu soru bir paradoks içermektedir. Çünkü berber sadece 2 kişi tarafından tıraş edilebilir;
Kendisi
Berber (Yine kendisi)
Fakat bu seçenekler mantıklı değildir. Çünkü:
Kendi kendini tıraş ettiği durumda, kendi kendine tıraş olabilenler kategorisine girecek. Ancak, berber (kendisi) tarafından tıraş edilmemesi gerekiyor.
Kendini tıraş etmediği durumda, kendi kendine tıraş olamayanlar kategorisine girecek. O zaman da berber (kendisi) tarafından tıraş edilmesi gerekecek.
Buradaki amaç, spekülasyon ve mantıksal düşünmeyi teşvik etmek ve paradigmaları değiştirmektir. Düşünce deneyleri bizi kolayca cevaplayamayacağımız sorularla yüzleşmeye zorlar ve konfor alanımızın dışına iter. Her şeyi bilmediğimizi ve bazı şeylerin bilinemeyeceğini ortaya koyar. Düşünce deneylerini yapmak için aşağıdaki 7 yöntemi kullanabiliriz:
Bir olayın gelecekteki muhtemel etkilerini düşünmek. Örneğin; “X”, hangi etkilere sebep olacak?
Farklı bir olayın etkilerini düşünmek. Örneğin; eğer “X”in yerine “Y” olsaydı, etkileri ne olurdu?
Farklı bir olayın, aynı etkilere sebep olup olmayacağını düşünmek. Örneğin; eğer “X” yerine “Y” olsaydı, etkileri aynı mı olurdu?
Var olan sayısal ve sözel bilgilerle, gelecekteki etkileri düşünmek. Örneğin; eğer “X” gerçekleşmeye devam ederse, bir yıl içerisinde etkisi ne olacak?
Zaten gerçekleşmiş bir şeyi, başka bir olayla tahmin etmenin mümkün olup olmayacağını düşünmek. Örneğin; “X” gerçekleşti. Peki öncesinde “Y” bunu tahmin edebilir miydi?
Geçmişe gidip, bir olayın asıl sebebini keşfetmek ve bir sonraki sefer için onu nasıl farklı yapabileceğimizi düşünmek. Örneğin; “X”e ne sebep oldu? Bunun yeniden gerçekleşmemesi için ne yapabiliriz?”
Gelecekteki belirli bir olayı ele almak ve etkilerini nasıl pozitife çekeceğimizi düşünmek. Örneğin; eğer “X” bir yıl içerisinde olsaydı, neye sebep olacaktı?
Düşünce deneyleri, felsefeden psikolojiye, matematikten fiziğe birçok alanda sıklıkla kullanılmıştır. Örneğin;
Teorik fizikçi Albert Einstein, en önemli keşiflerinden bazıları için düşünce deneyleri kullandı. Bu düşünce deneylerinin en ünlüsü, “uzaya doğru hareket eden bir ışık huzmesini takip ederse ne olacağı” üzerineydi. Cevaplar, “izafiyet teorisinin” temelini hazırladı.
Filozof Ludwig Wittgenstein, ağrının kişiye özel doğasını açıklamak için “kutudaki böcek” düşünce deneyini kullandı. Bu deneye göre, herkesin böcek kutusuna sahip olduğu bir dünya düşünün. Bu dünyada, bir kişinin görebildiği tek böcek, kendi kutusunda yer alan böcek. Yani, herkesin böcek kavramı, kendi kutusundaki böceğe dayanıyor. Bu durumda, herkes farklı bir böcek türüne sahip olabilir veya bazılarının kutusu boş olabilir.
Sonuç olarak, düşünce deneylerini, kendi kendimize veya farklı düşünce yapısına sahip arkadaşlarımızla gerçekleştirebiliriz. Bu bize birçok anlamda katkı sağlayacaktır. Yani entelektüel normlara meydan okumamıza, kökleşmiş gerçeklerin sınırlarının ötesine geçmemize, tarihi kavramamıza, mantıklı kararlar almamıza, yenilikçi fikirler geliştirmemize ve referans alanımızı genişletmemize olanak tanıyacaktır. Düşünce deneylerimiz bol olsun!
Düşünce Deneyi'ni diğer Modern Bilgelik Kavramları ile bağdaştırmak gerekirse, şu kavramları incelemenizi tavsiye ederim:
Comments